«تیروئید»
وظایف غده تیروئید:افزایش متابولیسم پایه ( وظیفه اصلی)، افزایش لیپولیز(شکستن چربی)، افزایش مصرف کربوهیدرات و سنتز پروتئین خصوصا آنزیم های متابلیک، و افزایش مصرف اکسیژن
هورمون های تیروئید موجب افزایش برون ده قلبی بدلیل حساسیت قلب به کاتکول آمین ها ( اپی نفرین و نوراپی نفرین) میشود که کلیدی ترین هورمونها در اوایل کودکی اند و برای تکامل قشرمغز ضروری اند و کمبود آنها موجب کرتینیسم و عقب ماندگی ذهنی میشود.این هورمون در تنظیم درجه حرارت بدن هم نقشی مهم دارند و باعث تعادل و کنترل هورمونهای دیگر مثل کورتیزول، کاتکول آمین ها، استروژن، تستسترون و انسولین هم میشوند. پس کم کاری یا پرکاری تیرویید باعث مشکل در تنظیم هورمونهای جنسی و دیگرهورمونها مثل انسولین می شود.
هورمونهای مترشحه از بافت تیرویید T3 و T4 هستند. فعالیت T3 چندبرابر T4 است. ولی بیشترهورمون موجود درخون به فرم T4 است. فرم T4 یا تیروکسین در صورت نیاز به فرم فعال T3 تبدیل میشود.
برای تولید T3,T4 آمینواسید تیروزین و عنصر ید و آنزیم پروکسیداز موردنیاز اند. تیروزین در خود بافت تیروئید وجود دارد ولی ید از غذا جذب میشود.
ترتیب و نحوه آزادسازی T3,T4 :
1- با آزادسازی TRH از هیپوتالاموس:TRH به هیپوفیز غدامی دستور آزادسازی TSH را می دهد.
2 – با آزادسازی TSH :TSH به تیرویید دستور آزادسازی T3,T4 را به داخل خون میدهد.
درموقع نیاز به T3,T4، فیدبک داده میشود که TSH زیاد شود و T3,T4 را زیاد کند. موقع نیاز به کاهش T3,T4 ،فیدبک داده میشود که TSH کمتر آزاد شود.
ساخت هورمون های تیروئیدی:
مرحله1 : به دام اندازی ید توسط غده تیروئید از گردش خون است. این غده میتواند 25 تا 100 برابر سرم درخود ید ذخیره کند.
مرحله2 : ید توسط آنزیم پروکسیداز اکسیده میشود. مرحله3 : ید اکسیده شده به ریشه ی تیروزین وصل شده و تولید MIT یا DIT می کند.
MIT : تیروزینی که 1 ید روی آن سوار است. DIT : تیروزینی که 2 ید روی آن سوار است.
با پیوند آمیدی بین دو DIT، T4 تولید میشود. پس T نشانه تیروزین است و عدد 4 نشان دهنده تعداد ید روی آن است.
T3 هم از ترکیب یک MIT و یک DIT بدست می آید. : MIT+DIT→T3 ; DIT+DIT→T4
درنهایت میزان T4 تولیدی، 4 برابر T3 خواهد بود و درصورت نیاز، T4های داخل خون دوباره توسط آنزیم پروکسیداز 1 ید ازدست داده و به T3 تبدیل میشوند.
هورمونTSH خیلی مهم است چون آزادسازی T3,T4 را برعهده دارد و ما میتوانیم با اندازه گیری TSH و T3وt4، فعالیت و عملکرد تیرویید را از نظر سالم بودن یا پرکاری و کم کاری ارزیابی کنیم.
· کم کاری تیروئید: دارای علائم بالینی و آزمایشگاهی - بدلیل کاهش هورمون های تیروئیدی – علائم : کاهش دمای بدن و متابولیسم پایه، عدم تحمل سرما، افسردگی، ریزش مو، اختلالات قاعدگی، سرد بودن دست و پا، خشکی پوست، موهای شکننده، افزایش وزن، پرخوابی، رخوت و خستگی.
برخی از این علائم میتوانند با بیماری های دیگر همپوشانی داشته باشند پس برای اطمینان از کم کاری تیروئید، آزمایش خون ضروری است. برای کم کاری تیرویید، باید T3,T4 کمتر از حد طبیعی باشند و TSH برعکس، بعلت فیدبک مثبت اعمال شده روی آن، باید بیشتر از حد طبیعی- که بین 0.5 تا 2 است- باشد.
کم کاری تیروئید در نوزادان هم رخ میدهد و باعث عقب ماندگی ذهنی میشود. بنابراین باید حتما بعد از زایمان ازاین نظر غربالگری شوند و دارو مصرف کنند.
اگر زن باردار دچار کم کاری تیروئید باشد – بخصوص در 4 ماه اول بارداری که جنین قادر به ترشح هیچ هورمونی نیست و کاملا به هورمون های مادر وابسته است – و این کم کاری تیروئید تشخیص داده نشود، نوزاد دچار کاهش فعالیت های ذهنی بدنیا خواهد آمد.
بنابراین آزمایش تیروئید برای خانم های باردار بسیارمهم است. اگر زنی دچار کم کاری تیروئید باردار شد، شاید در دوره بارداری فعالیت تیروئید او نرمال شود یا کم کارتر شود یا پرکار شود. پس درصورت بارداری باید دوباره آزمایش خون بدهد و مجددا میزان داروی او در دوران بارداری تنظیم شود.
اگر زنی سالم باردارشود، تضمینی نیست که طی بارداری دچار کم کاری نشود.پس آزمایش خون و تیرویید برای تمام زنان باردار ضروری است .
هورمونهای تیروئیدی در دوره جنینی و نوزادی باعث تکامل مغز میشود ولی در بزرگسالان باعث رشدونمو و افزایش متابولیسم و سوخت و ساز بدن میشود.
درمان کم کاری تیروئید: دادن خود هورمونهای تیروئیدی- قرص لووتیروکسین ( لوو فرم چپگرد تیروکسین است)
بهترین دستور مصرف: صبح ناشتا 0.5 تا 1 ساعت قبل غذا – تداخلات دارویی لووتیروکسین زیاد است بهتراست داروی دیگری همزمان با آن مصرف نشود.
با مصرف لووتیروکسین، علائم بالینی دریک هفته کاهش می یابد مثلا خواب زیاد و خستگی تاحدی برطرف میشود ولی علائم آزمایشگاهی 2تا3 ماه طول میکشد.
نوزاد مبتلا، میتواند از مادر سالم، یا مادر کم کار متولد شود. و میتواند پس از تولد مبتلا به کم کاری شود.و باید لووتیروکسین مصرف کند و ربطی به سن ندارد. میزان مصرف لووتیروکسین برای نوزاد میتواند گاهی بیشتر از یک بزرگسال باشد. کلم و شلغم باعث کم کاری تیروئید میشوند.ونباید فرد کم کار آنها را بخورد.
· پرکاری تیروئید: بدلیل افزایش T3,T4 – علائم: عدم تحمل گرما، تعریق شدید، تپش قلب، اضطراب، اختلال خواب، ریزش مو، موی نازک و شکننده، اختلالات قاعدگی، لاغربودن و پایین بودنBMI . این موارد همزمان باهم دریک فرد دیده نمیشوند.واینگونه نیست که فرد پرکار حتما لاغرباشد. اگر درآزمایش تیروئید، میزان TSH فرد کمتر از حد طبیعی(0.5) باشد، فرد دچار پرکاری تیروئید است.
درمان پرکاری تیروئید: الف-دارودرمانی : 1- خانواده تیون آمیدها 2-پروپانولول(ایندرال) ب-اشعه درمانی: 3- ید رادیواکتیو
1- خانواده تیون آمیدها : شامل داروهای PTU و متیمازول – مکانیسم این داروها: مهار آنزیم پروکسیداز . و نیز مانع تبدیل تیروکسین به T3 میشوند.
عوارض جانبی: القای آگرانولوسیتوز(کاهش گلبولهای سفیدهسته دار) نتیجه: تب و گلودرد - عوارض نه چندان شایع : بثورات پوستی خارش دار، کهیر
قدرت اثر متیمازول 10 برابر PTU ( پروپیل تی اوراسیل) است.
2- پروپانولول ( ایندرال ) : داروی جانبی - علائمی که ناشی از افزایش حساسیت کاتکول آمین هاست را برطرف میکند: رفع تپش قلب و اضطراب
3- ید رادیواکتیو: با مصرف دارو ممکن است بازهم پرکاری درمان نشود.درمرحله اخر که با دارو کنترل نمیشود از ید رادیواکتیو استفاده میکنیم که باعث تولید اشعه بتا میشود. اشعه ای بسیار پرانرژی که باعث انهدام پارانشیم تیروئید میشود ( باعث نابودی کامل یا تخریب بخشی از تیروئید فرد میشود).
ملاحظات خاص: فرد تحت درمان با ید رادیواکتیو نباید حامله یا شیرده باشد. باید دریک پوشش سربی قرار بگیرد چون اشعه آن برای اطرافیان خطرناک است.
بهتر است خانم باردار دچار پرکاری درمان نشود. چون میتواند ازسوی دیگر باعث کم کاری شود( درصورت عدم تنظیم مناسب دوز دارو) و کم کاری تیروئید بمراتب خطرناک تراز پرکاری تیروئید دردوران بارداری است. باتوجه به اینکه متیمازول میتواند ناهنجاری جنینی ایجاد کند، بهتر است مصرف نشود. ولی PTU کمتر از جفت عبور میکند و داروی ایمن تر و انتخابی تری برای درمان پرکاری تیروئید دردوران بارداری است. بهرحال ترجیح براین است که خانم باردار دچار پرکاری درمان را متوقف کرده و بعد از اتمام بارداری درمان را مجدد ادامه دهد.
گواتر سمی : در اثر پرکاری تیروئید یا بیماری گریوز – بعلت کمبود ید اتفاق میفتد – درمان : اضافه کردن ید به غذا ( نمک یا آرد یددار)
